Znowu kropki. Tym razem z Kyzikos

[Lech Stępniewski]

Ostatnio mniej tutaj pisałem, bo wciąż jestem w trakcie przerobu monet z kolekcji Larsa Ramskolda sprzedanej ostatnio na aukcji Leu. Nowych odmian jest tam nie tak wiele, ale i tak sporo roboty, bo trzeba wymienić zdjęcia na lepsze, sprawdzić i uzupełnić dane etc.

Dlatego ucieszyło mnie poboczne znalezisko - ta oto  monetka sprzedana na eBayu:



Nieszczególnie ładna, ale w pełni czytelna. Należy do bardzo słabo w RIC opisanej grupy monetek z Kyzikos (CYZICUS 95-99). Powtarza ta emisja typy rewersów już wcześniej wprowadzone, ale w znaku menniczym dodaje kropkę. Na ogół porządną kropę, ale jak to z kropkami bywa, czasem trochę gorszą.

Do ogółem zaledwie 7 odmian odnotowanych w RIC (CYZICUS 95 - trzy oficyny, reszta po jednej) dorzuciłem już 17 nowych. Ale z chęcią dorzucę coś jeszcze. Gdyby więc ktoś natknął się na monetę, która ma w odcinku MKV, a wyżej w dowolnym miejscu na rewersie kropkę (która wygląda na intencjonalną, a nie np. na przyczepiony brud), bardzo prosiłbym o wiadomość. Najlepiej sprawdzić wcześniej, czy już jej nie mam, ale może być i bez sprawdzania. U mnie wszystkie odmiany ciągną się od CYZICUS [before 95] do CYZICUS [after 99].

[DzikiZdeb]

Powtarza ta emisja typy rewersów już wcześniej wprowadzone, ale w znaku menniczym dodaje kropkę.

Dopytam się z ciekawości - po czym wiadomo, że to późniejsza emisja, a nie równoległa, gdzie kropka oznacza np. monety wykonane w nadgodzinach? W RICu jak widzę innych poszlak poza nieco mniejszą wagą maksymalną (7 g monety bez kropek vs 6,5 g monety z kropkami) nie ma.

[Lech Stępniewski]

po czym wiadomo

Jak zwykle nie wiadomo. Tak sobie układamy klocuszki, właśnie mniejsza waga etc.

Przyjmuje się też chyba standardowo, że prostsza wersja znaku menniczego jest wcześniejsza. To z kolei życiowe: sprawy lubią się później komplikować, a rzadko się z czasem upraszczają :-)

Oczywiście mogło to być bite równolegle, właśnie w nadgodzinach i w - jak się zdaje - mniejszych oficynach, tych od piątej (epsilon) w górę, bo jak Pan pewnie zauważył, one są tu reprezentowane, a z kolei w zwykłych emisjach na ogół ich brakuje: sądząc z pospolitości-rzadkości pierwsze cztery oficyny pracują pełną parą, a reszta jakby dorywczo.

[DzikiZdeb]

po czym wiadomo

Jak zwykle nie wiadomo. Tak sobie układamy klocuszki, właśnie mniejsza waga etc.

Przy tej ilości zachowanych egzemplarzy chyba nie da się tego jednoznacznie rozwiązać - bo to przydało by się wagę maksymalną policzyć jeszcze dla każdej oficyny osobno, a może średnią... Jedynie, co mi przychodzi do głowy, to analiza stempli awersu - są jakieś wspólne dla obu emisji (bezkropokowej i kropkowej)?

[Lech Stępniewski]

Jedynie, co mi przychodzi do głowy, to analiza stempli awersu - są jakieś wspólne dla obu emisji (bezkropokowej i kropkowej)?

Nie wiem. Nie sprawdzałem. Mam nadzieję, że ktoś kiedyś skorzysta z materiału, który zbieram. Końcowe emisje Maksymina Dai z Kyzikos (311-313) to w ogóle wdzięczny temat.

[paesano]

Czy to purchel, czy kropka intencjonalna na rewersie?
RIC VI Cyzicus 55. 

[Lech Stępniewski]

Czy to purchel, czy kropka intencjonalna na rewersie?
RIC VI Cyzicus 55.

To kolejna ciekawa sprawa do przebadania. Widziałem takie kropki wielokrotnie (choć nie za często). Nie wygląda to na purchel, bo kropka jest za kształtna, a z drugiej strony znajduje się na zwisającej chlamidzie Geniusza, co raczej wyklucza jej przynależność do znaku menniczego. Podejrzewam, że rytownik mógł w ten sposób oznaczać jakieś kluczowe (z jego punktu widzenia) miejsce, ale dziabnął za mocno i potem tego dziabnięcia już nie mógł przykryć chlamidą.

Ale to tylko taka hipoteza. Gdyby zajął się Pan tym tematem i zgromadził odpowiednią dokumentację (powiedzmy - kilkadziesiąt zdjęć), może dałoby się powiedzieć coś bardziej konkretnego.

[paesano]

Podejrzewam, że rytownik mógł w ten sposób oznaczać jakieś kluczowe (z jego punktu widzenia) miejsce, ale dziabnął za mocno i potem tego dziabnięcia już nie mógł przykryć chlamidą.
Ale to tylko taka hipoteza. Gdyby zajął się Pan tym tematem i zgromadził odpowiednią dokumentację (powiedzmy - kilkadziesiąt zdjęć), może dałoby się powiedzieć coś bardziej konkretnego.

Będę gromadził. Przy czym mam czasem problem z oceną czy to co widać to kropka właściwa, czy nieistotna.  Zobaczymy, jak będzie więcej tego typu okazów, to wrócimy do tematu.

[paesano]

Ciekawa sytuacja. Kropka, która zazwyczaj lokowana jest na zwisającej chlamidzie (choć zdarza się, że w ogóle jej nie ma), znalazła się obok Geniusza w prawym polu.
Gdyby zamiast tej kropki była gwiazdka, to mielibyśmy numer: RIC VI Cyzicus 55 (s. 587).
Z kolei przypis³ do numeru 55 informuje, że to nieodnotowany wariant RIC VI Cyzicus 43. Kropka w tym miejscu pojawia się w późniejszych emisjach - od roku 311.
Coś jednak musi być z tą kropką na rzeczy i nie jest ona techniczna.

[Lech Stępniewski]

Z kolei przypis³ do numeru 55 informuje

Niech Pan zajrzy na moją stronę. Wszystkie odmiany oznaczone jako [before 53]. I proszę o dokładniejsze dane dotyczące tego zamieszczonego egzemplarza.

[paesano]

Wszystkie odmiany oznaczone jako [before 53]. I proszę o dokładniejsze dane dotyczące tego zamieszczonego egzemplarza.

Tak, na Pana stronie zostały odnotowane nawet dwie oficyny z tym wariantem (dot. Maximina).
Moneta z niemieckiego ebay'a [na przyszłość linki proszę na priv, bo właściciel strony i tutejszego sklepu ze zrozumiałych względów nie lubi konkurencji]

[Lech Stępniewski]

Bardzo dziękuję. Jak mam odnotować Pana pomoc?

[paesano]

Jak mam odnotować Pana pomoc?

Mam satysfakcję, że moneta znalazła miejsce na Pana stronie i to mi wystarczy.

[paesano]

Podejrzewam, że rytownik mógł w ten sposób oznaczać jakieś kluczowe (z jego punktu widzenia) miejsce, ale dziabnął za mocno i potem tego dziabnięcia już nie mógł przykryć chlamidą.

Są rewersy, na których nie ma śladu po takich oznaczeniach - na chlamidzie nie występują nawet pozostałości kropki. Kropka techniczna powinna występować cały czas, bo stanowi element procesu twórczego rytownika. Skoro raz występuje, a innym razem nie, to nie może być techniczna. Częścią znaku menniczego też nie jest, bo nie znajduje się w polu.

Załączam przykład monety bez kropki na chlamidzie. Z kolei na drugiej występują dwie kropki - na zwisającej chlamidzie i piersi Geniusza. Ta na piersi to może być jakiś przypadek, bo więcej ich nie znalazłem. Z drugiej strony, skoro różna liczba kropek występuje na końcówce wieńca laurowego cezara, to dlaczego nie może pojawiać się w różnych miejscach na rewersie.

[Lech Stępniewski]

Kropka techniczna powinna występować cały czas, bo stanowi element procesu twórczego rytownika.

Niekoniecznie. Podobnie jak ślady cyrkla nie występują regularnie, a jedynie czasem (była niedawno o tym mowa w innym wątku). Po prostu jeden majster potrzebował takiego zaznaczenia, żeby mu literki wyszły równo, a inny miał cyrkiel w oku i robił równo bez tego. Tu może być to samo: jeden wolał sobie oznaczyć, dokąd dochodzi szata Geniusza, a inny nie musiał.

[paesano]

Kropka wytarta, szczątkowa, podłużna, okrągła, masywna, niewielka, wykonana zapchanym stemplem lub będąca nic nieznaczącym purchlem. Taka klasyfikacja nie ułatwia zadania.  Im intensywniej ich poszukuję, tym więcej ich dostrzegam :-)
W tym przypadku już sam nie wiem, co znajduje się między łydką Geniusza a jego zwisającą chlamidą. Na szacie widać ją wyraźnie, w polu trochę mniej. Moim zdaniem, jest to jednak wytarta podłużna kropka.

[Lech Stępniewski]

W tym przypadku już sam nie wiem, co znajduje się między łydką Geniusza a jego zwisającą chlamidą.

Moim zdaniem - nic. Zużycie stempla.

[paesano]

Moim zdaniem - nic. Zużycie stempla.

Czasami chce się widzieć to, czego nie ma.
Zabawa fajna, bo odpręża i ćwiczy uwagę. Z czasem najważniejsza będzie systematyczność.

[Lech Stępniewski]

Zabawa fajna, bo odpręża i ćwiczy uwagę.

Tak, to bardzo dobra alternatywa, gdy już myśli się nie kleją i nie ma się siły na jakieś intelektualne zabawy. A przy kropkach głowa odpoczywa i tylko oczy muszą być czujne.

[paesano]

Kolejny nieodnotowany wariant z kropką zamiast gwiazdki. Do tego łącznie cztery kropki na dwóch końcach wieńca laurowego Maksymina.
RIC VI Cyzicus 43var

[Lech Stępniewski]

Bardzo dziękuję! Ładny i wyraźny egzemplarz. Kropka na pewno jest kropką a nie pozostałością po płytko wybitej gwiazdce.

Natomiast tych "kropek" na końcu wstążek wieńca proponowałbym tutaj nie liczyć, bo to jest inna półka: odmiana dekoracji tych wstążek (plus jeszcze można odróżniać sposób ich ułożenia). Oczywiście może Pan to przy okazji odnotowywać, ale z pewnością nie ma to nic wspólnego ze znakiem menniczym.

[paesano]

Czy na załączonych egzemplarzach  na chlamidzie Geniusza widzimy więcej niż jedną kropkę?

[Lech Stępniewski]

No proszę, aż chce się wysunąć nową hipotezę. Zwłaszcza ostatni okaz z tymi trzema malejącymi kropkami do tego prowokuje.

Otóż może te kropki wcale nie miały być jakimś wstępnym punktem orientacyjnym dla rytownika. Przeczyłaby temu chyba ich obfitość i widoczność, chociaż oczywiste jest, że nawet średnio zdolny rytownik mógłby ukryć taką kropkę rytą później chlamidą.

Ich widoczność zatem nie byłaby wypadkiem przy pracy, ale tak właśnie miało być. Może miała to być jakaś ozdoba na chlamidzie albo jej "uplastycznienie" - żeby nie wyglądała zbyt płasko. A że wychodzi to różnie, to inna sprawa. W końcu mówimy o obiektach < 1 mm.

Na razie wiemy jedno - na pewno te kropki nie są częścią znaku menniczego. Chyba też nie są oznaczeniem technicznym, bo akurat w takim miejscu dość łatwo byłoby to zamaskować, a dwie czy trzy kropki w takiej roli to już nonsens. Być może zatem są intencjonalnym elementem rysunku, jak tek kropki-kulki przy wstążkach wieńca.

[paesano]

Na razie wiemy jedno - na pewno te kropki nie są częścią znaku menniczego. Chyba też nie są oznaczeniem technicznym

Potrzeba z pewnością większego zbioru danych, aby utwierdzić się w tych założeniach, niemniej jednak można już na bazie tej skromnej gromadki jakieś wnioski wyciągnąć.

Na zgromadzonych dotychczas 40 czytelnych monetach Maksymina II (wówczas jeszcze cezara) z rewersem GENIO CAESARIS z menniczym znakiem MKV (z oficyn: Γ, Δ dla RIC VI Cyzicus 43 i Δ, Γ, S dla RIC VI Cyzicus 55), 85% z nich ma jakąś formę kropki na zwisającej chlamidzie Geniusza. Kropki te mogą przybierać różne kształty – okrągłe, prostokątne, trójkątne, nieregularne, etc. Zdarzają się też kropki podwójne lub nawet potrójne. Pozostałe monety tej serii (15%), nie zawierają kropek we wskazanym wyżej miejscu. Również niewielki odsetek z tego zbioru stanowią kropki podwójne i potrójne (15%).

Najczęściej widoczne są jako podłużne lub o nieregularnym kształcie i mocno wytarte (wykruszone) – czasami przypominają supeł ozdobny na zwisającej szacie Geniusza. Być może taką właśnie strojną rolę pełniły, podobną do tej, którą na awersie pełnią kropki na końcu wieńca laurowego cezara. W tej sytuacji nie miałyby one żadnego znaczenia emisyjnego, poza funkcją artystyczną.

Rzadziej występują kropki okrągłe i wyraźne, ale to może wiązać się ze stanem zachowania monet i wytarciem niektórych elementów rewersu, choć niekoniecznie.
Z uwagi, że kropek nie ma w polu rewersu, a ich występowanie ogranicza się do części szaty Geniusza oraz tego, że czasem na chlamidzie ich w ogóle nie ma, trzeba założyć trzy wersje:

a) są to kropki techniczne, stanowiące pomoc dla rytownika, który takiego oznaczenia potrzebował podczas pracy nad tworzeniem rewersu;

b) są to kropki ozdobne, stosowane w zależności od wrażliwości estetycznej i gustu rytownika. Tym bardziej, że niektóre przypominają fikuśny węzeł lub ozdobny sposób wiązania zwisającej chlamidy. O ozdobnej funkcji kropek i innowacyjności rytownika może też świadczyć pojawianie się ich na piersi Geniusza;

c) są to kropki przypadkowe, związane z niewytłumaczalnym działaniem rytownika.

Wniosek ogólny, póki co, jest taki, że kropki nie odgrywają jakiejś istotnej roli w emisji tej serii monet i mają walor wyłącznie artystyczno-dekoracyjny.

[Lech Stępniewski]

supeł ozdobny

Chyba stawiałbym na supeł, a przynajmniej niekiedy na supeł