FORVM`s Classical Numismatics Discussion Board

Ancient Coin Discussions In Other Languages => Forum numizmatyki antycznej po polsku => Topic started by: Lech Stępniewski on November 20, 2021, 09:14:45 am

Title: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Lech Stępniewski on November 20, 2021, 09:14:45 am
Nie muszą być koniecznie z epoki. Konstancjusza, ojca Konstantyna, nazwano Chlorusem (w znaczeniu 'blady') dopiero kilka wieków po jego śmierci. Samego Konstantyna podobno nazywano Trachala, co znaczy (chyba) "karczycho", ale to też dopiero po jego śmierci podaje Epitome. Jaki miało mieć sens Daia (Daja) dodane przez Laktancjusza Maksyminowi, nie bardzo wiadomo. Przyjmuje się, że to przekręcone (przez samego Laktancjusza, przez kopistę?) Daza, podobno popularne w Ilirii. Julianowi dodali "Apostatę" rzecz jasna jego przeciwnicy, chrześcijanie.

Te najbardziej popularne przydomki, które w potocznej świadomości kompletnie wyparły oficjalne imiona, raczej pomijamy (jak Kaligula, Heliogabal, Karakalla...). Chociaż może nie zawadzi przypomnieć coś mniej znanego.

Naturalnie mogą to też być przydomki sporadyczne, okolicznościowe, nie przyjęte powszechnie, pochlebne, złośliwe etc. Piłsudskiego endecy czasem nazywali "Bandytą spod Bezdan" (https://pl.wikipedia.org/wiki/Akcja_pod_Bezdanami). Teraz, zdaje się, pewnego innego polityka będą (niektórzy) nazywać "Piratem spod Mławy" (https://wydarzenia.interia.pl/kraj/news-donald-tusk-potwierdza-ustalenia-interii-przyjalem-kare-bez-,nId,5657503).
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: DzikiZdeb on November 22, 2021, 07:51:46 am
Jakby tak szerzej popatrzeć, to większość cognomen rzymskich (jeśli nie wszystkie) to przydomki. Brutus oznaczało pierwotnie głupka, sporo innych było równie wyszukanych. Niektóre były pieczołowicie pielęgnowane - Domicjusze Ahenobarbowie mieli wybierać sobie rude żony, by nie zanikła charakterystyczna cecha ich rodu, mająca mieć początek w interwencji Dioskurów na protoplaście rodu przed bitwą nad jeziorem Regillus (496 A.Ch.).

Z mniej oklepanych można wspomnieć "Łysego Gacha" ("moechus calvus"), czyli Cezara w pieśni śpiewanej przez jego legionistów (Swetoniusz, Boski Cezar, 51). Ciekawy ze względu na swoją nieoczywistość jest przydomek Oktawiana zanim został Augustem - Thurinus. Wiąże się to o ile dobrze pamiętam z posiadłościami jego ojca w okolicach Thurium albo też z jakąś interwencją tegoż ojca w tzw. "wojnie ze sprzymierzeńcami". Tak czy inaczej Antoniusz chcąc dopiec młodemu konkurentowi do władzy używał tegoż Thurinusa - za bardzo nie wiadomo dlaczego - jako określenia pejoratywnego. Może wypominał w ten sposób Oktawianowi, że opiera się tylko na czynach ojców - prawdziwego i przybranego.

Jeśli chodzi o współczesne przydomki to chyba nikt się jakoś nad nimi nie pochyla, a szkoda. Kojarzę z dowcipów takie określenia na pierwszych sekretarzy jak "Edward Szczodrobiliwy" czy "Wiesław Złotousty", a jak się przeszuka teraz internet pod kątem tychże fraz, to nie znajduje nic.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Lech Stępniewski on November 22, 2021, 10:15:19 am
Kojarzę z dowcipów takie określenia na pierwszych sekretarzy jak "Edward Szczodrobiliwy" czy "Wiesław Złotousty", a jak się przeszuka teraz internet pod kątem tychże fraz, to nie znajduje nic.

Bo to jednak był dość sztuczny pomysł na użytek paru żartów. Poza tymi żartami te "przydomki" nie istniały w codziennym obiegu. Dziś natomiast autentyczny jest "Bolek" jako określenie Wałęsy (czasem w wersji "Bolęsa"). A z kolei "Kaczka", "Kaczor" to raczej tylko taki szkolny skrót nazwiska (jak Kaczmar od Kaczmarskiego czy Łapa od Łapickiego). Zero na Ziobrę chyba przyjęło się średnio.

A ponieważ przydomek to jest jednak pewna nobilitacja (nawet najzłośliwszy czy najgłupszy świadczy o popularności), niektórzy sami sobie wymyślają przydomki: jak na przykład Cezary "Trotyl" Gmyz.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Waldemar S on November 22, 2021, 01:59:14 pm
Wracając do epoki - Caracalla , właściwie to współczesne ubranko , nieoficjalnego przezwiska z epoki , Marcusa Aureliusa Antoninusa Bassianusa , ciekawe dlaczego akurat trzeciego imienia - Antoninus używał oficjalnie . Co do Caracalli , są dwie wersie :
1- że lubił nosić się w  galijskim płaszczu z kapturem
2- według Aureliusza Wiktora cesarz miał rozdawać ludności szaty sięgające do kostek , i któraś z tych opcji dała mu to przezwisko - przydomek.

Drugi delikwent Kaligula alias caligae - bucik , ganiając w dzieciństwie po obozach armii wojskowych w sandałach rzymskich  , dostał od żołnierzy ponoć taki przydomek - caliagae , zastanawia też dlaczego opisuje się to jako bucik , a nie sandałek  ;)
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Lech Stępniewski on November 22, 2021, 02:22:53 pm
Wracając do epoki

Ładnie, ale to są te - jak napisałem w pierwszym poście - przydomki tak słynne, że już pod nimi prawdziwe imiona giną w ludzkiej pamięci: "(jak Kaligula, Heliogabal, Karakalla...)".

Pomijamy też te, które już tak stopiły się z prawdziwym imieniem, że w rozmaitych spisach czy pocztach są niemal zawsze uwzględnianie: Ryszard Lwie Serce, Ludwik Pobożny, Bolesław Krzywousty etc.

Czyli trzeba się trochę bardziej postarać i wyciągnąć coś mniej znanego. Chyba że z tym znanym wiąże się jakaś mniej znana historia.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: DzikiZdeb on November 23, 2021, 02:02:27 am
Bo to jednak był dość sztuczny pomysł na użytek paru żartów. Poza tymi żartami te "przydomki" nie istniały w codziennym obiegu.
No tak, faktycznie powszechne to nie było. Ale były i te bardzo popularne - wystarczyło powiedzieć "Spawacz" i w latach 80 wiadomo było o kogo chodzi. A teraz pewnie spora część trzydziestoletnich historyków miałaby problem z rozszyfrowaniem.

Z tą powszechnością to w ogóle jest dość płynnie - mimo że Kaligula kazał się nazywać Pobożnym (Pius) czy największym i najlepszym Cezarem (Optimus Maximus Caesar; vide Swetoniusz, Gajusz 22) to nie sądzę, żeby przyjęło się to nawet podczas jego krótkiego panowania. Z kolei współcześni Pompejuszowi czy Kommodusowi zapewne wiedzieli kto zacz, jeśli była mowa o Dzieciaku-Rzeźniku (Adulescentulus Carnifex) czy Herkulesie Rzymskim, pytanie kto to kojarzył jeszcze 10-20-30 lat po ich śmierci?
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Lech Stępniewski on November 23, 2021, 07:06:17 am
Ale były i te bardzo popularne - wystarczyło powiedzieć "Spawacz" i w latach 80 wiadomo było o kogo chodzi.

"Spawacz" to dobry przykład, bo rzeczywiście był w obiegu. A że przydomki przemijają... Cóż, żeby żyły muszą trafić do jakichś powszechnie czytanych i cytowanych źródeł. A co dopiero jak trafią dziś do filmu. Co innego, gdyby istniała jakaś fundamentalna książka historyczna o stanie wojennym (czy choćby dzieło literackie albo najlepiej serial), gdzie ten Spawacz pojawiałby się parę razy. "Bandyta spod Bezdan" to dzisiaj też pewnie ezoteryka, tylko miłośnicy historii kojarzą.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: DzikiZdeb on November 23, 2021, 12:32:13 pm
A co dopiero jak trafią dziś do filmu.
Magia kina nie jest chyba już aż tak wszechogarniająca i automatyczna. Skoro film by był polski (zagranica raczej nie nakręci nam naszej historii jakby chcieli niektórzy, a jak nakręci to w najlepszym wypadku wyjdzie przeciętniak w stylu "Dywizjonu 303" z synem Gibsona), to musiałby to być jakiś wyjątkowy przebój w stylu "Kilera". Mamy sensownie nakręcony "Czarny czwartek", w tle pojawia się nieocenzurowana w przeciwieństwie do "Człowieka z żelaza" wersja "Ballady o Janku Wiśniewskim", film obejrzało według PISF 677 tys. widzów, a jak się Pan zapyta kogoś na ulicy o "krwawego Kociołka", to usłyszy Pan, że to pewnie nowa modna koreańska potrawa z ryby.

Co innego, gdyby istniała jakaś fundamentalna książka historyczna o stanie wojennym
Można by to analizować na przykładzie Bolka, bo ten przetrwa dekady, jeśli nie stulecia. Co spowodowało tak powszechną znajomość tego pseudonimu? Książki Zyzaka, Cencekiewicza i Gontarczyka czy może wyjątkowo medialne zapieranie się nogami i rękami własnych czynów przez samego zainteresowanego? Jak się popatrzymy na te dęte "Piusy" Kaluguli i "Nowe Dionizosy" Marka Antoniusza, to można zauważyć, że im bardziej delikwent chciał być zapamiętany pod danym imieniem, tym szybciej przestawano go z nim kojarzyć. Więc może w odwrotną stronę - im bardziej ta czy inna postać się czegoś wypiera, tym bardziej historia ją w ten sposób zapisuje?

"Bandyta spod Bezdan" to dzisiaj też pewnie ezoteryka, tylko miłośnicy historii kojarzą.
Raczej tak. Chociaż same Bezdany mogą czasem ludzie skojarzyć i tu mogło by to kino zadziałać - był niedawno film, był serial, oba pokazywały mniej czy bardziej udanie całą akcję i może komuś zapadła w pamięć ta nie kojarząca się z niczym innym, a charakterystyczna nazwa. Dodatkowo mogły by się do tego przyczynić wydawane dorocznie demaskatorskie książki o Piłsudskim, budzącym jak widać nadal silne emocje (chodzi mi o te, w których to jako objawienie oznajmia się, że współpracował z austro-węgierskim wywiadem itp).
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Lech Stępniewski on November 23, 2021, 12:59:27 pm
budzącym jak widać nadal silne emocje

Z historii najnowszej (czyli góra 3-4 pokolenia do tyłu) niewątpliwie trwa to, co budzi emocje. Bolek przetrwa, jeśli jego matactwa kogokolwiek będą obchodziły. A wcale nie muszą. Kto dziś wie poza historykami (i to nie wszystkimi), kogo sto lat temu nazywano "kataryniarzami" i o co tam chodziło. Chociaż kiedyś budziło to całkiem spore emocje.

Jeśli idzie o historię starożytną, rzecz ma się inaczej. Ona istnieje wyłącznie jako wyuczona, więc decyduje obyczaj nauczycieli i najczęściej czytane (cytowane) źródła.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: DzikiZdeb on November 24, 2021, 02:50:00 am
Z historii najnowszej (czyli góra 3-4 pokolenia do tyłu) niewątpliwie trwa to, co budzi emocje. Bolek przetrwa, jeśli jego matactwa kogokolwiek będą obchodziły. A wcale nie muszą. Kto dziś wie poza historykami (i to nie wszystkimi), kogo sto lat temu nazywano "kataryniarzami" i o co tam chodziło. Chociaż kiedyś budziło to całkiem spore emocje.
W szczególnych przypadkach te emocje trwają dłużej - chociażby rozbiory. Nadal powstaje spora ilość publikacji oceniających skrajnie króla Stasia, a starsze pozycje sprzedają się nieźle (chociażby kolejne nakłady Zbyszewskiego). Jak ktoś powie o nim per Ciołek, też ludzie potrafią kojarzyć o kogo chodzi.

Czy Bolek przetrwa, tego się nie dowiemy :-) W każdym bądź razie ma zdecydowanie większe szanse niż większość innych przydomków/pseudonimów z czasów PRL, szczególnie że został dobrze zaindeksowany w internecie. Jak Pan wrzuci w google "Bolek airport", zgłosi się lotnisko w Gdańsku - jak nie na pierwszej pozycji, to na pewno na pierwszej stronie wyszukiwań.

A z tymi kataryniarzami to mnie Pan zastrzelił - samo zjawisko oczywiście kojarzę, ale już samej nazwy nie, chociaż pewnie parę razy się z nią spotkałem.

Jeśli idzie o historię starożytną, rzecz ma się inaczej. Ona istnieje wyłącznie jako wyuczona, więc decyduje obyczaj nauczycieli i najczęściej czytane (cytowane) źródła.
Biorąc pod uwagę ilość i czasem jakość tych źródeł, wiemy właściwie bardzo niewiele. W niektórych przypadkach właściwie nie wiadomo, co z danym przydomkiem zrobić. To, że Aureliusz Wiktor (czy ktokolwiek Epitome de Caesaribus napisał) nazwał pod koniec IV w. Nerwę Kreteńskim nie znaczy właściwie nic. Czy wyssał to z palca, czy przekręcił to sam autor albo jakiś kopista, czy zaszły jeszcze jakieś inne okoliczności - tego się nie dowiemy. Tak czy inaczej na postawie jednej notki, w której są dalej takie kiksy jak to, że objął tron obwołany przez legiony w Galii czy też że abdykował stwierdziwszy, że nie ma wystarczającej sprawności umysłowej do sprawowania władzy (Epitome..., 12, 1) można jedynie stwierdzić, że wiedza autora o tym cesarzu była właściwie żadna.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Lech Stępniewski on November 24, 2021, 08:17:29 am
można jedynie stwierdzić, że wiedza autora o tym cesarzu była właściwie żadna.

To oczywiście jeszcze inny problem. Ile z tego, co niby wiemy i wydaje nam się fajne (Konstantyn jako "karczycho" jest całkiem fajny, aczkolwiek na monetach chyba bardziej rzuca się w oczy kaczychowatość Galeriusza) w ogóle odpowiada rzeczywistości, a nie jest wynikiem pomyłki, późnej plotki, inwencji autora, który chciał zabłysnąć "nową wiadomością" etc. etc. Szansa zweryfikowania tego "karczycha" jest właściwie zerowa. Chyba że się znajdzie w Egipcie jakiś papirus z datowanym prywatnym listem, w którym zdenerwowany (i nieostrożny) obywatel pisze, że "karczycho" znów podniósł podatki, więc moja droga na nową bransoletę raczej nie licz. Czyli pozostaje wiara w cuda.

Co do Bolka to może ma Pan rację, że co się zagnieździło w Internecie to się tak łatwo nie odgnieździ. Aczkolwiek sam Pan parę razy zwracał uwagę na możliwe przewroty w bytach elektronicznych, ich tendencję do znikania, utraty kompatybilności etc.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: DzikiZdeb on November 25, 2021, 06:51:55 am
Szansa zweryfikowania tego "karczycha" jest właściwie zerowa.
Ze względu na stosunkowo krótki okres pomiędzy śmiercią Konstantyna a powstaniem dzieła może i nie wyssał tego z palca... Epitome są dziełem bardzo nierównym - może Wiktor zmyślał tam, gdzie brakowało mu źródeł? Do Nerwy akurat mogło mu ich zabraknąć. W innych miejscach Epitome wyglądają bardziej prawdopodobnie - Owidiusz faktycznie miał congnomen Naso, Tytus był nazywany "Umiłowaniem rodzaju ludzkiego" (przynajmniej mamy to też u Swetoniusza), Trajan z pewnością miał tytuł Pater Patriae (chociaż nie wiadomo po co aż tak to akcentować, wszyscy władcy tych czasach go mieli) itd.

Co do Bolka to może ma Pan rację, że co się zagnieździło w Internecie to się tak łatwo nie odgnieździ. Aczkolwiek sam Pan parę razy zwracał uwagę na możliwe przewroty w bytach elektronicznych, ich tendencję do znikania, utraty kompatybilności etc.
Toteż twierdzę, że ma największą szansę przetrwać, a nie że z pewnością przetrwa. Na pewno przeżyje inne przydomki tej samej postaci, które w internecie się nie zagnieździły - "Lechu" czy "Elektryk" są dziś już praktycznie nieczytelne.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Lech Stępniewski on November 25, 2021, 09:37:14 am
może i nie wyssał tego z palca...

Może i nie wyssał. I tyle wiemy. Ale nawet jak nie całkiem wyssał, to i tak dalej nie wiemy, czy to było lokalne, czy nie; czy pochlebne czy złośliwe etc. Tym bardziej, że jeśli idzie o czasy Konstantyna są tam także niewątpliwe i elementarne błędy.

W innych miejscach Epitome wyglądają bardziej prawdopodobnie

I ta mieszanka jest najgorsza: nie można całkiem zdyskwalifikować tego, czego nie potwierdzają inne źródła, ale i nie można temu ufać. Wygląda to tak, jakby autor czasem przepisywał z jakiegoś niezłego podręcznika, a czasem przypominał sobie, o czym słuchał (nie bardzo uważnie) na lekcjach 10 lat wcześniej. Tylko jak odróżnić jedno od drugiego?
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Pawel O on January 06, 2022, 01:57:46 pm
Z ciekawych przydomków z naszego rodzimego podwórka, to jeszcze nasuwa mi się: jaja kobyły w stosunku do Moczara, który każde przemówienie raczył zaczynać od frazy: Ja jako były partyzant :P
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Lech Stępniewski on January 08, 2022, 09:35:42 am
jaja kobyły w stosunku do Moczara

To chyba już tylko złośliwa anegdota. Moczar był za mały, żeby przemawiać "do ludu", natomiast co tam mówił na różnych zamkniętych zebraniach, można sobie wymyślać do woli. W każdym razie ja nie znam ani żadnego nagrania ani żadnego autentycznego tekstu przemówienia z  tymi "jajami kobyły".
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Pawel O on January 08, 2022, 10:08:13 am
Niby tak rozpoczynał swoje wywody na zebraniach ZBoWiD-u.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: DzikiZdeb on January 09, 2022, 10:02:49 am

To chyba już tylko złośliwa anegdota.
Ale jaka trwała. Klikając na szybko spora cześć artykułów pisanych współcześnie o Moczarze się na nią powołuje. Czy jeśli przydomek powstanie poprzez wymyślenie/przeinaczenie faktu historycznego, to nie bierzemy go pod uwagę?
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Lech Stępniewski on January 09, 2022, 11:52:37 am
Czy jeśli przydomek powstanie poprzez wymyślenie/przeinaczenie faktu historycznego, to nie bierzemy go pod uwagę?

Bierzemy wszystko, jeśli tylko wiadomo, że było używane. Ale komentujemy, czy to pochlebne czy krytyczne, czy wzięte z potwierdzonej wypowiedzi (faktu), czy zmyślone, czy aprobowane przez przydomkiewicza, czy też sam przydomkiewicz przydomku nienawidził etc.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Pawel O on January 11, 2022, 07:45:53 pm
W przypadku Moczara pierwszy raz się zetknąłem z tym okresleniem podczas rozmowy mojego dziadka z jego kolegą ze ZBoWiD-u właśnie, miałem wtedy może jakieś 15 lat maksymalnie (czyli było to około 29-30 lat temu). I to właśnie ten kolega dziadka użył tego określenia, a jak wiemy internet był wówczas w powijakach - dodatkowo to nie było w jakimś dużym mieście, tylko w wówczas 24-tysięcznym miasteczku na Lubelszczyźnie. Czyli reasumjąc ten przydomek musiał być całkiem dobrze wówczas jeszcze znany - przynajmniej wśród byłych kombatantów.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Lech Stępniewski on January 12, 2022, 06:53:36 am
Czyli reasumjąc ten przydomek musiał być całkiem dobrze wówczas jeszcze znany - przynajmniej wśród byłych kombatantów.

Czyli mamy przypadek przydomku złośliwego, krążącego ustnie i używanego za plecami przydomkowanego.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: DzikiZdeb on January 13, 2022, 01:52:32 am
Czyli mamy przypadek przydomku złośliwego, krążącego ustnie i używanego za plecami przydomkowanego.
Chyba jeden z częstszych przypadków. Ludziska to złośliwe są i prędzej jakąś krzywą łatkę przypną niż pochwalą. A przydomków pochodzących od powiedzonek też jest sporo - hetman Rewera, Radziwiłł "Panie Kochanku", król Węgier Władysław "Dobsze"... :-)
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: Lech Stępniewski on January 13, 2022, 08:42:49 am
A przydomków pochodzących od powiedzonek też jest sporo - hetman Rewera, Radziwiłł "Panie Kochanku", król Węgier Władysław "Dobsze"... :-)

Ale tu są jakby dwa piętra. Jedne tego typu przydomki (jak "Panie Kochanku") pojawiają się nawet w poważnej literaturze historycznej, a inne (jak to "jajako") tylko tak pokątnie. No ale może za sto lat....

Swoją drogą czekam, kiedy jakiś postępowy historyk zinterpretuje to "Panie Kochanku" jako świadectwo nadzwyczaj bujnego tęczowego apetytu erotycznego przydomkowanego. Podobno Słowacki też już się okazał, pardon, członkiem Dumnego Plemienia Alfabetu. Dowód koronny to zdaje się długie przebywanie sam na sam z Zygmusiem Krasińskim. No bo co dwóch mężczyzn może robić na osobności, jak nie figlować? Przecież chyba nie będą gadali dniami i nocami o poezji jak jacyś zboczeńcy.
Title: Re: Ciekawe przydomki postaci historycznych
Post by: DzikiZdeb on January 14, 2022, 01:51:52 am
tu są jakby dwa piętra. Jedne tego typu przydomki (jak "Panie Kochanku") pojawiają się nawet w poważnej literaturze historycznej, a inne (jak to "jajako") tylko tak pokątnie. No ale może za sto lat....
A może jest jeszcze stopień przylgnięcia przydomku do osoby? Bo "Panie Kochanku" bez przydomka praktycznie nie funkcjonuje, hetman Potocki bez "Rewery" potrafi się zdarzyć, choć nie za często, a jak popatrzyłem na króla "Dobzse" po stronach węgierskojęzycznych to w dwóch przypadkach na trzy był po prostu 'II. Ulaszlo'.

Tak zupełnie z innej beczki - jakoś nie mogę skojarzyć przypadku, żeby władca bił monety ze swoim przydomkiem (nie liczę republikańskich denarów, gdzie triumwirowie monetarni występują pod pełnym nazwiskiem razem z cognomen, bo to jednak trochę coś innego).

Swoją drogą czekam, kiedy jakiś postępowy historyk zinterpretuje to "Panie Kochanku" jako świadectwo nadzwyczaj bujnego tęczowego apetytu erotycznego przydomkowanego.
Nie mówiąc już, gdzie zostanie zakwalifikowany jakiś zwykły szaraczek, który protegującemu go karmazynowi w każdym liście całował stopy czy ściskał kolana :-)