Uzupełnienie 1 - dwa słowa o Egipcie.
Temat mennictwa egipskiego jest tak szeroki, że wszelkie próby streszczenia go w takiej czy innej formie jest skazane z góry na niepowodzenie. Nie ma też problemu z dostępem do naprawdę solidnej literatury. Mimo to dla kompletności informacji warto wspomnieć tutaj choćby pokrótce, jak zmieniała się wartość drachmy egipskiej, a tym samym jak należy ją widzieć w kontekście innych systemów monetarnych świata hellenistycznego wchłanianych przez Rzym.
Pierwszy władca hellenistycznego Egiptu, Ptolomeusz I szybko odszedł od standardu attyckiego bijąc nieco lżejsze tetradrachmy, które dość szybko zrównano z tetradrachmami z używanymi w Fenicji (14.25 g).
https://www.acsearch.info/search.html?id=7027579Tetradrachma Ptolemeusza II (285-246 A.Ch.) z motywem orła siedzącego na piorunie - standardowym wizerunkiem rewersu monet aleksandryjskich w tych czasach.
Lagidzi nie byli ani pierwszą, ani ostatnią dynastią, której nie wyszło na dobre wchodzenie w związki małżeńskie w obrębie bliskiej rodziny. Jakość rządów kolejnych władców pozostawiała coraz więcej do życzenia, aż w końcu w połowie II w. A.Ch. doprowadzili oni do serii wojen domowych niszcząc po kolei podwaliny minionej wielkości państwa. Symbolem upadku stało się wygnanie przez Ptolomeusza
VIII w roku 145 wszystkich zagranicznych uczonych z Biblioteki Aleksandryjskiej, co stało się końcem jej najświetniejszego okresu działania. Kilka
lat wcześniej - w roku 149/8 Ptolemeusz VI obniżył zawartość srebra w drachmach aleksandryjskich do niespotykanego w owym czasie poziomu 50%.
https://www.acsearch.info/search.html?id=8101757Tetradrachma Ptolemeusza
VIII (140/139 A.Ch.)
Kolejni Ptolomeusze nie odznaczyli się niczym specjalnym, a ich kraj popadał w coraz większą zależność od Rzymu. Ptolemeusz
XII zwany Fletnistą (Auletes) tylko na dwie większe łapówki (nie licząc innych kosztów) wydał 16000
talentów (96 mln
drachm) - odpowiednio za uznanie przez
Senat rzymski za króla Egiptu około roku 80 A.Ch. - 6000 i za pomoc legionów w odzyskaniu tronu w roku 55 - 10000. Zaowocowało to kolejnym obniżeniem wartości kruszcowej drachmy egipskiej - tym razem do 33%.
Standard ten utrzymał się do upadku Egiptu i wcielenia go do Imperium w roku 30 A.Ch.
https://www.acsearch.info/search.html?id=8101795Tetradrachma Ptolemeusza XIII i Kleopatry
VII (51/47 A.Ch.)
August pochodził bardzo ostrożnie do wszelkich przejawów autonomii nowej prowincji - tamtejszy prefekt nie mógł być zbyt ambitny (vide nie do końca wyjaśniona sprawa odwołania Korneliusza Gallusa w 26 A.Ch.), a system monetarny (mimo iż zachował swoją odrębność) nie był zasilany nowymi emisjami srebrnymi. Dopiero Tyberiusz w roku 20/21 AD wznowił bicie
tetradrachm aleksandryjskich, tym razem według kursu 1 drachma aleksandryjska = 1 sesterc (1/4 denara), co przekładało się na kolejne obniżenie zawartości srebra do 25%.
https://www.acsearch.info/search.html?id=8101806Tetradrachma Tyberiusza z roku 27/28 AD. Podobnie jak na innych srebrach prowincjonalnych bitych w tych czasach ma ona wizerunki osób z domu panującego - w tym wypadku Tyberiusza i
Augusta. Kurs ten został utrzymany przez dłuższy czas, co przekładało się mniej wiecej na równą zawartość czystego srebra w denarze i aleksandryjskiej tetradrachmie. Co prawda za Klaudiusza próba srebra w tetradrachmie zaczęła spadać poniżej 1/4, a za Nerona poniżej 1/5 (do ok. 16-19%), jednakże odpowiadało to reformom denara, który ze 100% zszedł do 80%, więc nadal 1 denar rzymski był równy 4 drachmom egipskim.
https://www.acsearch.info/search.html?id=8473759Tetradrachma Nerona z roku 66/67 AD, na rewersie statek płynący w prawo. Z latami zaczęło pojawiać się coraz więcej zróżnicowanych rewersów.
System bicia bilonowego srebra egipskiego zaczął zdradzać oznaki rozpadu kilkadziesiąt
lat wcześniej od centralnego systemu denarowego - być może przydziały kruszcu były w pewien sposób sterowane centralnie i kryzys Wojen Markomańskich dotknął go bardziej niż denarów bitych w Rzymie. Znaczne spadki zawartości srebra widoczne za panowania Marka Aureliusza osiągnęły swoje apogeum w roku 176/7, kiedy to tetradrachmy spadły do średniej wagi 11,9 gram o zawartości 0,92 g srebra (czyli poniżej 10%), co w żaden sposób nie odpowiadało już ilości srebra w rzymskim denarze utrzymującym wagę około 2,5 g przy zawartości srebra rzędu 65-70%, co dawało ok. 1,5 g kruszcu.
https://www.acsearch.info/search.html?id=315254Tetradrachma Marka Aureliusza z roku 176/177 AD, na rewersie personifikacja Nilu oparta na krokodylu.
Mimo iż zawartość srebra w tetradrachmach malała dalej, a ich emisje stawały się coraz mniej regularne (Kommodus bił ich mało, Septymiusz Sewer bardzo mało, jedyne regularne emisje w III w. zawdzięczamy Elagabalowi, później jest to praktycznie brązowa
moneta) system przetrwał najdłużej ze wszystkich systemów hellenistycznych i został skasowany przez Dioklecjana dopiero w roku 296/7.
https://www.acsearch.info/search.html?id=8477147Tetradrachma Probusa (276-282) z tradycyjnym orłem na rewersie.
Ostatnie stulecie systemu egipskiego nie jest przez to mniej ciekawe, a duża ilość zachowanych papirusów pozwala na bardzo ciekawe badania zjawisk inflacyjnych, jak np. praca R. Stuarta "The Crisis of the 3rd Century AD Wage Increases and Inflation in
Roman Egypt", dostępna pod:
https://core.ac.uk/download/pdf/30276643.pdf